UNA TRISTA AVENTURA

Un d’aquelesa campanhards (se l’òbra es vertadièra)
Anava vendre un ase e sa cabra a la fièira
Targat1 sus son rossin, la cabra lo seguiá ;
Al còl de la grimpaira, una esquila pendiá,
Rapelant al païsan que sa bestia docila,
Sens pena ni chagrin, lo seguiá a la vila.
El calculava gròs lo pretz que ne fariá ;
Deja, cami fasent, tot bas el se disiá :
« Tant leu qu’aurai vendut ma cabra e ma borrica,
Ieu poiriái me crompar, dins quauque botica,
Un bel habilhament amb un polit capèl.
E, de jòia farcit, el s’uflava la pèl.
« Atal, ben arnescat, paresquent al vilatge,
Totes, en me vegent, me faran bon visage. »
Flatat d’aquel esper, el marchava content,
E, fièr coma Artaban, el fasiá l’importent.
Dins aquel entretemps, del còl de la cabreta
Un volur evelhat destaca la soneta,
E vite, als crins de l’ase ambe suènh la penjèt,
E, prenguent la bocheta2, a corsa descampèt.
Entendent la campana a son tint ordinari,
Lo païsan se dota pas qu’a bermat3 l’enventari ;
El camina totjorn ambe tranquillitat.
Mes, per quauquea azard, se virent de costat,
Vei pas que la campana a l’ase suspenduda ;
Un passant que veniá conois son inquietuda ;
Li dís que, près d’aquí, dins un camp a costat,
El a vist lo volur. Lo païsan consternat
Salta de dessus l’ase, e partís, l’ama trista,
Laissa aquí los esclòps e se met a la pista
De l’insolent « filou »b que li rauba son ben.
Mès lo darrièr vengut l’i pren l’ase atanben,
L’esquila, los esclòps, e, content de sa pròia
Monta a chabal sus l’ase e partís amb jòia.
Lo paure, de retorn, tot trempat de susor,
Despossedat de tot, bolissiá de furor.
El possava de crits, el era inconsolable
Tot descals coma un can, lo paure miserable
Contra los ravissors de son feble tropèl,
Conjurava, en plorent, la justicia del cèl.
Tala era de Cerès l’ama trista e chagrina,
Quand lo traite Pluton li preniá Prosèrpina ;
Tala, a la mòrt d’Hector, l’onor de sos aujòls,
Hecuba de sos plors lachava los rajòls.
Pensatiu e se perdent dins sa dolor profonda
El sap pas ont porta sa tròta vagabonda.
Tot d’un còp, près d’aquí, el ausís sanglotar :
Qualqu’autre malurós qu’el s’en va visitar.
Arribat a l’endrech d’onte venian los planhs,
Troba un òme afligit, e sachant pas sos engans,
Li demanda sul còp lo sujet de sos plors.
« Ah ! li dís l’estrangièr, siòu paure per totjorn !
Dins l’aiga que veses, ma borsa s’es negada ;
Nòu cents francs ai perdut : aquò tot çò qu’aviái ;
De me donar la mòrt l’enveja me prendriá. »
Lo païsan, atendrit e remplit de franquisa,
Es luenh de sopçonar la rusa e la chautisa4
D’aquèl novèl perfide, et per lo consolar,
Li dís qu’es pas lo jòc de tant se desolar ;
Qu’èl se tròba atanben dins la mèma misèria,
E de son aventura li conta l’història
Li dís que dos fripons, per un tor infernal,
L’an mes dins lo besonh de corre a l’espital.
Après s’estre contat totas lors infortunas,
E comparat lo fais de lors penas comunas,
Aquèl que planh l’argent qu’a negat dins l’estanh,
Dís a son companhon que, s’el fasiá que tant
Que d’i faire un cabús, i trobariá la borsa,
Qu’aquò’s lo sol biais e l’unica ressorsa,
Que s’el i pòt tombar, sera recompensat,
E que de la trobalha el aura la mitat.
Nòstre òme, encoratjat per aquèla promessa,
Se despolha sul còp e cabussa amb adressa ;
Mès del temps qu’occupat a pescar lo tresòr,
L’esper li coussergava e l’ama ambe lo còr ;
Nòstre darièr « filou »b, volur de grand merite,
Pren los habilhaments e fugís al pus vite,
Riguent sa plena pèl de la credulitat
Del sòt que cerca de badas lo tresòr supausat.
Arrestem-nos aicí, pensem al cabussaire
Que se dona trabalh e pena sens ren faire ;
Reflechiguem un pauc sus son malurós sòrt,
E vejem que fasquèt quand conosquèt son tòrt.
Quand a pro visitat l’ostal de las granolhas,
Furetat de tot biais e fachas mila folhas,
Lo besonh de polsar que se fasiá sentir,
Lo fòrça prontament d’aquel gofre sortir,
Per anar respirar l’aire que manten la vida.
Mès, vejent pas son òme, al pus fòrt el s’escrida :
« Non seriá pas aquèl un tresen volur ?
Encara un altre torn ? Ah ! brigand de trompur ! »
El plora, se despita e crida a perdre alen ;
Mès tot es inutil ; el perd totjorn sa pena,
Son malur es complet ; tot nud coma la man,
El a bèl tempestar, maudire e mai bramar,
Que totas sas foliás relevan pas sas pertas.
Enfin, quand a finit d’esclamar sas alertas,
Tal que lo paire Adam quand Dieu lo fabriquèt,
Partís tot gongonent e qual sap ont anèt.
Resumem lo sujet de ma longa tirada.
Encara quatre mots e la vòuta es clavada :
Lo proverbe patés nos dís, s’a me pareis,
Qu’una ne mena dos e dos ne menan tres.

Dessin Charly Barthe

L. BALDOUS

Revirat en occitan normalisat per l’Escòla Glaudi Peiròt de Milhau

a Avèm cambiat certan per d’aqueles o quauque
b Avèm gardat « filou » francés dins sa forma.

1. targat : se téner quilhat.
2. bocheta : varianta feminina de bochet « barba de la cabra ».
3. bermat : varianta m > b de mermar « amendrir ».
4. chautisa : rusa e dissimulacion (cf. cautós).

Laurent BALDOUS (1804-1870)

La raça rassèga : coma son paire Alexís, Laurenç Baldous foguèt poèta e mèstra d’escòla. A 22 ans, signèt sa premièira peça. Puèi, pendent 19 ans (de 1841 a 1860) publiguèt de contunh dins l’Echo de la Dourbie, jornal milhavés.